Alimenty na współmałżonka po rozwodzie – kiedy przysługują i jak się o nie ubiegać?

Rozwód nie zawsze kończy wszystkie wzajemne zobowiązania między byłymi małżonkami. W określonych sytuacjach jedno z nich może ubiegać się o alimenty – nie na dzieci, lecz na siebie. Kiedy taka możliwość istnieje? Jakie przesłanki muszą zostać spełnione i jak wygląda procedura sądowa? W tym artykule omawiamy podstawy prawne, sytuacje uprawniające do alimentów oraz formalności, które trzeba dopełnić.

---

Alimenty na współmałżonka – podstawy prawne

Zasady przyznawania alimentów po rozwodzie reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy, a dokładniej art. 60. Przepis ten przewiduje dwie podstawowe sytuacje, w których jeden z małżonków może domagać się świadczenia alimentacyjnego od drugiego:

1. Jeśli nie został uznany za wyłącznie winnego rozpadu pożycia małżeńskiego i znajduje się w niedostatku.

2. Jeśli rozwód został orzeczony z wyłącznej winy drugiego małżonka, a rozwód powoduje istotne pogorszenie sytuacji materialnej niewinnego małżonka.

Obowiązek alimentacyjny między byłymi małżonkami jest zatem ściśle związany z orzeczeniem o winie oraz sytuacją majątkową po rozwodzie.

---

Kiedy przysługują alimenty na współmałżonka?

Przesłanki uzasadniające prawo do alimentów

Aby ubiegać się o alimenty od byłego małżonka, trzeba spełnić jedną z przesłanek wskazanych w art. 60 KRO:

• Niedostatek – czyli brak możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, takich jak jedzenie, mieszkanie, leczenie.

• Pogorszenie sytuacji materialnej – jeśli rozwód znacząco obniża standard życia niewinnego małżonka, a drugi z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozpadu związku.

W praktyce sądy analizują indywidualne okoliczności sprawy – wiek, stan zdrowia, możliwości zarobkowe, długość trwania małżeństwa, a także styl życia prowadzony w jego trakcie.

Wina rozpadu małżeństwa a alimenty

Kluczowe znaczenie ma orzeczenie o winie. Jeżeli sąd orzeknie rozwód:

• z winy jednej strony – małżonek niewinny może żądać alimentów bez konieczności wykazywania niedostatku, wystarczy pogorszenie sytuacji finansowej,

• bez orzekania o winie lub z winy obojga – alimenty przysługują tylko w razie niedostatku.

Z tego względu, decyzja o żądaniu orzeczenia o winie może mieć duże znaczenie także w kontekście późniejszych roszczeń alimentacyjnych.

Sytuacje wyjątkowe – brak winy i trudna sytuacja majątkowa

Zdarza się, że małżonek, który nie został uznany za winnego (ani nie wnosił o orzeczenie winy), znajduje się w trudnej sytuacji życiowej – np. niepracująca przez wiele lat żona, która opiekowała się dziećmi, nie ma obecnie środków do życia.

W takim przypadku możliwe jest dochodzenie alimentów w razie niedostatku, jednak obowiązek ten jest ograniczony czasowo – maksymalnie do 5 lat od daty rozwodu (z możliwością przedłużenia w wyjątkowych przypadkach).

---

Jak się ubiegać o alimenty na współmałżonka?

Formalności i dokumenty niezbędne do złożenia wniosku

Wniosek o alimenty można zgłosić już w trakcie sprawy rozwodowej lub w osobnym postępowaniu po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego.

Do pozwu lub wniosku należy dołączyć:

• odpis wyroku rozwodowego z uzasadnieniem,

• dokumenty potwierdzające wysokość dochodów (np. PIT, zaświadczenia o zarobkach),

• zestawienie miesięcznych kosztów utrzymania (czynsz, rachunki, leki),

• dowody wykazujące niedostatek lub pogorszenie sytuacji (np. opinia lekarska, świadectwa pracy, rachunki).

Warto skorzystać z pomocy adwokata, który pomoże właściwie sformułować żądanie i dołączyć odpowiednie dokumenty.

Jak przygotować odpowiednie uzasadnienie wniosku?

Uzasadnienie powinno w sposób rzeczowy, ale dokładny opisywać:

• dotychczasowy poziom życia,

• obecne dochody i wydatki,

• ewentualne przeszkody w podjęciu pracy (wiek, stan zdrowia, opieka nad dziećmi),

• konsekwencje rozwodu dla sytuacji materialnej.

Im bardziej szczegółowo i przekonująco zostanie uzasadnione roszczenie, tym większe szanse na jego uwzględnienie przez sąd.

---

Jak ustala się wysokość alimentów – potrzeby i możliwości

Sąd ustalając wysokość alimentów, kieruje się dwoma kryteriami:

1. Usprawiedliwionymi potrzebami uprawnionego – czyli realnymi kosztami życia, które dana osoba musi ponosić (np. leki, czynsz, żywność, transport).

2. Możliwościami majątkowymi i zarobkowymi zobowiązanego – a więc tym, ile realnie jest w stanie zapłacić drugi małżonek, biorąc pod uwagę jego dochody, majątek i sytuację życiową.

Nie zawsze są to rzeczywiste zarobki – sąd może brać pod uwagę także tzw. potencjał zarobkowy osoby zobowiązanej, jeżeli np. celowo nie podejmuje pracy lub zaniża swoje dochody.

---

Alimenty na współmałżonka po rozwodzie to instytucja mająca na celu ochronę słabszej strony związku – tej, która po rozstaniu znajduje się w gorszej sytuacji materialnej. Jeśli planujesz ubiegać się o alimenty lub chcesz się przed nimi bronić, skonsultuj swoją sytuację z adwokatem od spraw rodzinnych, który przeanalizuje Twoją sprawę i pomoże w przygotowaniu odpowiedniej strategii procesowej.