Czy można cofnąć darowiznę? - Najważniejsze zasady i przepisy

Darowizna to popularna forma przekazania majątku bliskiej osobie. Polskie prawo przewiduje jednak okoliczności, w których darczyńca może odwołać dokonaną już darowiznę. Warto poznać najważniejsze zasady i przepisy regulujące to zagadnienie.

Kiedy możliwe jest cofnięcie darowizny?

Polski Kodeks cywilny określa konkretne przypadki, w których darczyńca może odwołać dokonaną darowiznę, a odwołanie nie jest możliwe w każdej sytuacji. Główne przesłanki to rażąca niewdzięczność obdarowanego oraz znaczące pogorszenie sytuacji majątkowej darczyńcy. Przepisy określają także czasowe ograniczenia dla takiego działania, szczególnie istotny jest termin jednego roku od powzięcia wiadomości o niewdzięcznym zachowaniu.

Przesłanki prawne

Podstawą prawną są przepisy Kodeksu cywilnego, artykuły 896-902. Istnieją dwie główne okoliczności umożliwiające cofnięcie darowizny: rażąca niewdzięczność obdarowanego oraz znaczące pogorszenie sytuacji majątkowej darczyńcy. Prawo przewiduje również określone terminy na podjęcie odpowiednich kroków.

Pewnych darowizn nie można odwołać, szczególnie drobnych, zwyczajowo przyjętych, oraz darowizn wykonanych w całości, jeśli od ich wykonania upłynęły dwa lata. Nie można też odwołać darowizny po śmierci obdarowanego.

Rażąca niewdzięczność obdarowanego

Najczęstszą przesłanką do cofnięcia darowizny jest rażąca niewdzięczność obdarowanego wobec darczyńcy. To pojęcie szerokie, którego interpretacja zależy od okoliczności sprawy i oceny sądu.

Rażąca niewdzięczność to zachowanie wykraczające poza zwykłe nieporozumienia czy konflikty rodzinne. Sądy uznają za takie m.in. przemoc fizyczną, ciężkie znieważenie słowne, zniesławienie, uporczywe uchylanie się od pomocy w chorobie czy niedostatku, popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy lub jego bliskim.

Niewdzięczność musi być zawiniona przez obdarowanego oraz nastąpić po dokonaniu darowizny.

Znaczące pogorszenie sytuacji majątkowej darczyńcy

Drugą przesłanką jest znaczące pogorszenie sytuacji majątkowej darczyńcy. Dotyczy to sytuacji, gdy po dokonaniu darowizny darczyńca popada w niedostatek, nie mogąc zapewnić sobie środków utrzymania odpowiadających jego potrzebom albo wypełniać obowiązków alimentacyjnych.

Nie chodzi o każde pogorszenie sytuacji finansowej, ale stan, w którym darczyńca nie może zaspokoić podstawowych potrzeb życiowych. Przesłanka ta dotyczy jedynie darowizn niewykonanych w całości, a pogorszenie sytuacji majątkowej musi nastąpić po dokonaniu darowizny.

Jak wygląda proces cofnięcia darowizny?

Odwołanie darowizny to proces formalny, wymagający określonych kroków prawnych. Rozpoczyna się od złożenia pisemnego oświadczenia woli przez darczyńcę, w którym szczegółowo wskazuje przyczynę odwołania. Jeśli obdarowany nie zgadza się z decyzją i odmawia zwrotu przedmiotu darowizny, konieczne jest skierowanie sprawy do sądu. Takie oświadczenie może przygotować sam darczyńca, ale też adwokat od prawa spadkowego.

Wymagane kroki prawne

Proces rozpoczyna się od złożenia oświadczenia woli przez darczyńcę. W przypadku rażącej niewdzięczności, darczyńca ma rok od momentu, gdy dowiedział się o niewdzięcznym zachowaniu obdarowanego, na złożenie oświadczenia o odwołaniu darowizny.

Jeśli obdarowany nie zgadza się z decyzją, konieczne będzie skierowanie sprawy do sądu. Darczyńca składa pozew o zobowiązanie obdarowanego do zwrotu przedmiotu darowizny lub jego równowartości. Ciężar udowodnienia przesłanek spoczywa na darczyńcy.

Złożenie oświadczenia o cofnięciu darowizny

Oświadczenie powinno być złożone na piśmie, choć nie wymaga formy aktu notarialnego. Powinno zawierać dane stron, określenie przedmiotu darowizny oraz przyczyny odwołania. Można je doręczyć osobiście, pocztą lub przez komornika. Warto zadbać o potwierdzenie doręczenia.

Rola sądu w procesie zwrotu darowizny

Jeśli obdarowany odmawia zwrotu, sąd bada, czy zaistniały przesłanki do odwołania darowizny. Obie strony przedstawiają argumenty i dowody. Sąd może przesłuchać świadków i zapoznać się z dokumentami, po czym wydaje wyrok.

Postępowanie sądowe bywa długotrwałe i kosztowne, dlatego warto rozważyć polubowne rozwiązanie sporu.

Konsekwencje prawne cofnięcia darowizny

Skuteczne odwołanie darowizny prowadzi do obowiązku zwrotu jej przedmiotu. Jeśli zwrot w naturze nie jest możliwy, obdarowany musi zwrócić równowartość.

W przypadku nieruchomości, obdarowany jest zobowiązany do przeniesienia własności z powrotem na darczyńcę w formie aktu notarialnego. Przy odmowie darczyńca może wystąpić do sądu o zastąpienie oświadczenia woli obdarowanego.

Odwołanie darowizny ma skutek tylko na przyszłość. Obdarowany nie zwraca korzyści uzyskanych przed odwołaniem, ale od momentu powzięcia wiadomości o odwołaniu musi zwrócić wszelkie uzyskane korzyści.

Odwołanie darowizny może mieć konsekwencje podatkowe. Darczyńca odzyskujący przedmiot może być zobowiązany do zapłaty podatku od spadków i darowizn, chyba że kwalifikuje się do zwolnienia.

Cofnięcie darowizny to skomplikowany proces prawny, dlatego warto skonsultować się z prawnikiem, aby uniknąć błędów uniemożliwiających skuteczne odwołanie darowizny.