Dziedziczenie ustawowe - jak wygląda?

W Polsce rozróżniamy dwie formy dziedziczenia:  na podstawie ustawy lub na podstawie testamentu. Z dziedziczeniem ustawowym mamy do czynienia w sytuacji, kiedy spadkodawca nie pozostawił testamentu, testament jest nieważny, wszyscy uprawnieni do dziedziczenia odrzucili spadek lub z różnych powodów nie mogą go dziedziczyć. 

Zasady dziedziczenia ustawowego zostały określone w Kodeksie cywilnym. Zawiera on przepisy, które jasno wskazują, kto i w jakiej kolejności może dziedziczyć, w jakich okolicznościach nabywa prawo do spadku oraz w jakiej jego części może uczestniczyć.

Kto jest uprawniony do dziedziczenia ustawowego

Kolejność dziedziczenia oraz udział w spadku poszczególnych spadkobierców unormowano w art. 931 -935 Kodeksu cywilnego. Do ustalenia tego, kto dziedziczy spadek konieczne jest dokładne przyjrzenie się poszczególnym grupom dziedziczenia ustawowego. Według zapisów prawa w Polsce mamy do czynienia z następującą kolejnością poszczególnych grup dziedziczenia:

• Małżonek i dzieci;
• Małżonek i rodzice;
• Małżonek i rodzeństwo;
• Dziadkowie;
• Pasierbowie;
• Gmina i skarb państwa.

Zasady dziedziczenia ustawowego

Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego w pierwszej kolejności powoływane są do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w równych częściach. Warto jednak zaznaczyć, że część spadku, która przypada małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta jego całości.

Jeśli natomiast spadkodawca nie miał zstępnych, to spadek dziedziczy małżonek oraz rodzice. Każde z rodziców ma prawo do jednej czwartej wartości całego spadku. W przypadku, kiedy spadkodawca nie posiadał małżonka, to tylko rodzice zostają powołani do spadku, który przypada im w równych częściach.

Jeśli któryś z rodziców nie dożyłby otwarcia spadku, to jego część przypada rodzeństwu spadkodawcy w równych częściach. W sytuacji kiedy spadkodawca nie posiada zstępnych, małżonka oraz rodziców, to spadek przypada dziadkom w równych częściach.

W przypadku, kiedy spadkodawca nie posiada żadnych krewnych uprawnionych do spadku, może on przypaść w częściach równych dzieciom małżonka spadkodawcy. Jednak tylko w przypadku, kiedy ów małżonek nie dożył chwili otwarcia spadku.

A co się dzieje ze spadkiem, kiedy spadkodawca nie ma krewnych oraz innych spadkobierców ustawowych? Wówczas spadek przypada gminie, na której terenie zamieszkiwał spadkodawca tuż przed śmiercią. Jeśli ustalenie ostatniego miejsca zamieszkanie nie jest możliwe, wówczas spadek przypada Skarbowi Państwa.

Dziedziczenie w małżeństwie - jaka część spadku przypada na współmałżonka

Jeśli spadkodawca był w związku małżeńskim, wówczas małżonek ma prawo do dziedziczenia spadku. W przypadku, kiedy zmarły posiadał również dzieci (nie ma znaczenia, czy były owocem związku małżeńskiego), to również one są powołane do spadku. Do spadku powołani są również rodzice zmarłego. Ma to miejsce wtedy, kiedy spadkodawca nie posiada potomstwa. Rodzice i małżonek dziedziczą wtedy razem.             Z małżonkiem może również dziedziczyć rodzeństwo zmarłego, jeśli jego rodzice nie dożyli otwarcia spadku.

Małżonek oraz dzieci spadkodawcy dziedziczą spadek w równych częściach. Jednak część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całego spadku.

W przypadku braku zstępnych spadkodawcy, kiedy jednak oprócz małżonka również inne osoby są powołane do spadku, wówczas jego udział spadkowy wynosi połowę całego spadku. Spadek w całości przypada małżonkowi tylko wtedy, gdy brakuje zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych.

Dziedziczenie ustawowe w przypadku rozwodu i separacji

W momencie uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie byli już małżonkowie stają się dla siebie osobami obcymi. W związku z tym nie dziedziczą po sobie spadku. Prawo do dziedziczenia posiadają jedynie wspólne dzieci małżonków.

W przypadku separacji możliwość dziedziczenia po współmałżonku będzie zależała od tego, czy separacja ma charakter formalny. Jeśli sąd orzekł w wyroku o separacji (a orzeczenie się uprawomocniło), to małżonkowie nie mają prawa do dziedziczenia po sobie. W sytuacji, kiedy małżonkowie jedynie żyją osobno, separacja nie została sformalizowana, to w dalszym ciągu są małżonkami i mogą po sobie dziedziczyć.

Dziedziczenie przez dzieci spadkodawcy

W pierwszej kolejności osobami uprawnionymi do dziedziczenia spadku są dzieci oraz małżonek spadkodawcy. Każdej z tych osób spadek przypada w równej części. Wyjątek stanowi przypadek, kiedy spadkodawca zostawia po sobie więcej niż 3 dzieci. Zgodnie z przepisami prawa małżonkowi nie może nigdy przypaść mniej niż jedna czwarta całości spadku. W tym przypadku równe części otrzymają tylko dzieci.

Ważne jest również, że do dziedziczenia ustawowego jest uprawnione każde dziecko zmarłego, bez względu na to, czy jest owocem związku małżeńskiego, czy też nie. Takie same zasady obowiązują w sytuacji, kiedy dziecko spadkodawcy jest dzieckiem adoptowanym.

Jeśli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, to udział w nim przypada jego dzieciom - w tym przypadku wnukom zmarłego.