Czym jest zachowek, komu przysługuje i jak go wyliczyć?

Sporządzenie testamentu często powoduje zmianę ustawowej kolejności dziedziczenia. Dokument umożliwia spadkodawcy zapisanie majątku dowolnym osobom, niekoniecznie z nim spokrewnionym. Przepisy naszego prawa zabezpieczają w tym przypadku interesy najbliższej rodziny, pominiętej w testamencie, która może dochodzić zachowku od spadkobierców. 

Czym jest zachowek i jak go obliczyć?

Zachowek jest świadczeniem, które przysługuje najbliższym członkom rodziny zmarłego, jeśli zostali oni pominięci w testamencie lub uwzględnieni w niższej wysokości. Jest niejako formą zabezpieczenia interesów majątkowych osób najbliższych spadkodawcy w przypadku, kiedy z jakichś przyczyn zapisał on swój majątek osobie spoza rodziny. 

Prawo do zachowku mają: małżonek lub małżonka spadkodawcy, jego dzieci (lub wchodzące na ich miejsce wnuki) oraz rodzice. Wszystkie te osoby dziedziczyłyby w przypadku, gdyby testament nie został sporządzony.

Wysokość zachowku obliczana jest zgodnie z zasadami Kodeksu cywilnego. Wynosi ona połowę wartości spadku, którą otrzymałaby uprawniona osoba w przypadku dziedziczenia ustawowego. W przypadku spadkobierców małoletnich oraz niezdolnych do pracy, jego wysokość wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego. 

Warto zaznaczyć, że przy obliczaniu udziału spadkowego bierze się również pod uwagę spadkobierców niegodnych lub tych, którzy spadek odrzucili. Nie uwzględnia się tylko osób wydziedziczonych i tych, które zrzekły się dziedziczenia. 

Samo wyliczenie wysokości zachowku może okazać się mocno skomplikowane. Przepisy prawa określają zasady obliczania spadku z uwzględnieniem zasad zliczania darowizny czy kosztów wychowania i wykształcenia uprawnionego do zachowku. Dlatego też sprawy spadkowe warto powierzyć specjalistom, doświadczonym w tej dziedzinie.

Testament oraz dziedziczenie ustawowe a zachowek

Dziedziczenie na podstawie testamentu ma pierwszeństwo nad dziedziczeniem ustawowym. To właśnie na podstawie sporządzonego testamentu określa się spadkobierców oraz osoby uprawnione do zachowku. 

W przypadku odmowy przyjęcia spadku przez spadkobierców wyznaczonych w testamencie, co do zasady zaczyna obowiązywać dziedziczenie na mocy ustawy. W tym przypadku wszyscy spadkobiercy są jednocześnie uprawnionymi do zachowku i nie ma konieczności jego zapłaty. Zdarzają się jednak wyjątki. Dotyczą one przypadku kiedy spadkodawca dokonał darowizn, które objęły tak dużą część spadku, że osoby uprawnione nie otrzymały należnego im zachowku, pomimo dziedziczenia ustawowego. Wówczas mogą się one ubiegać od obdarowanych o jego uzupełnienie.

Kto jest zobowiązany do płacenia zachowku?

Zachowek jest świadczeniem pieniężnym, którego konieczność zapłaty wobec uprawnionych spoczywa na spadkobiercach, obdarowanych poprzez umowę darowizny oraz zapisobiorcach windykacyjnych. Jeśli mamy do czynienia z kilkoma spadkobiercami, to ich odpowiedzialność jest proporcjonalna do udziału w spadku. 

Spadkobierca zobowiązany do zapłacenia zachowku może żądać odroczenia terminu jego płatności, rozłożenia go na raty lub obniżenia (jeśli usprawiedliwia to żądanie jego sytuacja finansowa). 

Należy również pamiętać, że roszczenie majątkowe w postaci zachowku ulega przedawnieniu. Następuje ono 5 lat po ogłoszeniu testamentu lub otwarciu spadku.

Czy można przegrać sprawę o zachowek?

Istnieją sytuacje, w których spadkobiercy nie należy się spadek. Pomimo tego, że należy do kręgu najbliższej spadkodawcy rodziny (zstępny, małżonek lub rodzic). 

Prawo do zachowku traci np. osoba, która:

• została wydziedziczona przez spadkodawcę w testamencie,
• jest niegodna dziedziczenia (dopuściła się ciężkiego przestępstwa w stosunku do spadkodawcy, groźbą nakłoniła spadkodawcę do napisania testamentu lub jego zmiany, zniszczyła lub podrobił testament);
• jeszcze za życia spadkodawcy podpisała z nim umowę o zrzeczeniu się spadku;
• po otwarciu spadku zdecydowała się na jego odrzucenie.